Uwarunkowania powstania straży miejskich cz 2

Współczesna historia straży miejskich w Polsce rozpoczęła się w latach osiemdziesiątych XX wieku. Zgodnie z obowiązującymi przepisami pracowników tej służby wyposażono w uprawnienie do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego oraz prawo do kierowania wniosków o ukaranie osób popełniających wykroczenia przeciwko przepisom sanitarno-porządkowym. W założeniach, miejska służba miała wykonywać zadania administracyjno-porządkowe zmierzające do podniesienia estetyki oraz porządku i czystości w mieście.

W latach 1990 -1993 występował dualizm koncepcji zapewnienia ochrony porządku publicznego. Z jednej strony po rezygnacji Policji z utrzymywania Referatów Dzielnicowych rozpoczęto tworzenie posterunków policji lokalnej, z drugiej strony w tym czasie rozpoczęto tworzenie miejskich służb porządkowych, obie te instytucje miały zbieżne kompetencje. Utworzenie straży gminnych zbiegło się z reaktywowaniem samorządu terytorialnego na stopniu gminy. Można uznać to za słuszne z dwóch powodów: służyło to samorządowi gminnemu do realizacji zadań z zakresu bezpieczeństwa i porządku publicznego, po drugie wspomagało Policję w wykonywaniu jej zadań z tego zakresu. Posterunki policji lokalnej zostały stosunkowo szybko zlikwidowane a Policja powróciła do sprawdzonych Referatów Dzielnicowych i instytucji dzielnicowego. Tworzenie straży gminnych, miejskich w Polsce rozpoczęto na podstawie Ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji. Status straży gminnych regulowały zaledwie cztery artykuły tej ustawy, które dopuszczały tworzenie umundurowanych straży miejskich przez burmistrzów i prezydentów w porozumieniu z Ministrem Spraw Wewnętrznych. Szczegółowe zakresy zadań, obowiązków i uprawnień straży miejskich, a także ich strukturę, umundurowanie, dystynkcje i uzbrojenie określały statuty straży, nadawane przez burmistrzów lub prezydentów miast w porozumieniu

z Ministrem Spraw Wewnętrznych. Wniosek o akceptację statutu straży kierowany do Ministra Spraw Wewnętrznych zawierał: uzasadnienie konieczności powołania straży miejskiej; projekt statutu; liczbę etatów i kryteria ich naliczania, załączniki zawierające wzory umundurowania, dystynkcji i oznakowań. Akceptacja projektu statutu przez Ministra Spraw Wewnętrznych stanowiła podstawę do powołania straży miejskiej. Mieliśmy wtedy straże miejskie umundurowane w różnorakie mundury, wojskowe, kolejarskie, leśników i wiele innych. Czapki często wzorowane na czapkach policji amerykańskiej. Artykuł 24 ustęp 2 ustawy o Policji określał, że funkcjonariusze straży miejskich wykonują wyłącznie czynności administracyjno-porządkowe. Ustawa określała, że strażnicy miejscy nie mogli używać broni i środków przymusu bezpośredniego za wyjątkiem sytuacji niepodporządkowania się wydanym na podstawie prawa poleceniom funkcjonariuszy tylko środki przymusu bezpośredniego w postaci fizycznych, technicznych i chemicznych środków służących do obezwładniania osób oraz do zatrzymywania pojazdów a także pałek służbowych. Wszystkie koszty związane z działalnością straży pokrywał samorząd terytorialny a nadzór sprawował Komendant Główny Policji. Przyjęte wówczas rozwiązania prawne nie współgrały z założonymi celami. Istniało wiele kontrowersji związanych z określeniem zadań straży gminnych czy zasad ich funkcjonowania.

W lipcu 1995 roku wprowadzając zmiany w ustawie o Policji rozszerzono uprawnienia straży a także przyznano kompetencje radom gminnym nie tylko do powoływania na ich terenie straży gminnych ale umożliwiono gminom sąsiadującym ze sobą zawieranie porozumień o tworzeniu wspólnych straży. W ustawie zagwarantowano również strażnikom ochronę prawną jaka przysługiwała funkcjonariuszom publicznym.

Istotne zmiany dotyczyły sposobu ich powoływania. Ustawa określa straż gminną jako formację umundurowaną powołaną do ochrony porządku publicznego. W ustawie określono, iż funkcjonariusze straży gminnych (miejskich) wykonują wyłącznie czynności administracyjno-porządkowe oraz niezbędne czynności mające na celu fizyczne zabezpieczenie miejsca zdarzenia. Jednocześnie funkcjonariusze uzyskali uprawnienia do oskarżania przed kolegium do spraw wykroczeń oraz dokonywania czynności sprawdzających, ale tylko w zakresie spraw, w których wnioski o ukaranie do straż złożyła.

6 września 1996 r. Minister Spraw Wewnętrznych wydał zarządzenie określające wzorcowy statut straży gminnych (miejskich). Zarządzenie precyzowało zakres działania straży oraz określało środki działania. Zadania określone w tym zarządzeniu to: zapobieganie popełnianiu wykroczeń i wykrywanie wykroczeń; ochrona porządku w miejscach publicznych; fizyczne zabezpieczenie, do czasu przybycia właściwych służb, miejsca popełnienia przestępstwa lub wykroczenia w celu utrzymania miejsca zdarzenia w takim stanie, w jakim pozostawił je sprawca, a także zabezpieczenia miejsca wypadku lub awarii; współdziałanie z innymi organami służbami i instytucjami w zakresie informowania o: przestępstwach, wykroczeniach, których ściganie nie należy do straży, osobach potrzebujących natychmiastowej pomocy lekarskiej, po udzieleniu pierwszej pomocy odpowiedniej do sytuacji i wyposażenia, innych nieprawidłowościach i zagrożeniach dla życia i zdrowia ludzi albo mienia, awariach w sieci ciepłowniczej, telekomunikacyjnej, wodnokanalizacyjnej, energetycznej i gazowniczej, uszkodzeniach i stanie nawierzchni ulic i ciągów pieszych, stanie oznakowania i oświetlenia ulic oraz oznakowania robót prowadzonych w pasach drogowych; dowożenie lub doprowadzenie osób nietrzeźwych do izby wytrzeźwień lub miejsca zamieszkania, jeżeli osoby te zachowaniem swoim dają powód do zgorszenia w miejscu publicznym, znajdują się w okolicznościach zagrażających ich życiu lub zdrowiu innych osób; kontrola utrzymania ładu i czystości na terenie gminy.

Tak określony katalog zadań straży nie wyczerpywał całości zakresu czynności jej dotyczących. Statut ten mógł być rozbudowany uchwałą Rady Gminy, ale musiał się mieścić w zakresie czynności administracyjno-porządkowych, nie mógł mieć zadań dotyczących ścigania przestępczości pospolitej. Wzorcowy statut określił dla obszaru całej Polski jednolite umundurowanie dystynkcje, znaki identyfikacyjne straży. Przyjęte wtedy rozwiązania prawne zawierały istotne niedociągnięcia, do których zaliczyć można: określenie zakresu zadań i środków aktami niskiej rangi; niejasne określenie zapisów rozporządzenia odwołujących się do ustawy o Policji; zachowanie paradoksu prawnego odmawiającego straży stosowania art. 65 kw w przypadku odmowy okazania dowodów stwierdzających tożsamość lub wprowadzających w błąd funkcjonariuszy oraz przepisu art. 24 ust. 4 ustawy o Policji dotyczącego czynności sprawdzających.