Uprawnienia Strażników

Analizując ukazujące się wystąpienia medialne czy zgłaszane interwencje do straży miejskiej zauważa się niską świadomość społeczeństwa o uprawnieniach i obowiązkach zarówno straży jak i policji. Uprawnienia straży pokrywają się z uprawnieniami policyjnymi ale są w stosunku do nich zawężone. To, że w danej gminie powołano straż wcale nie zwalnia policji z obowiązku reagowania na takie same zdarzenia. Warto znać to czym straż miejska może się zajmować a czym zajmować się powinna policja aby w przyszłości zgłaszać interwencje do właściwej instytucji. Uniknie się wtedy niepotrzebnych nerwów wynikających z oczekiwania na przyjazd czy obserwowania sytuacji w której strażnicy nie są uprawnieni załatwienia danej interwencji. Chciałbym przybliżyć czytelnikom te zagadnienia. Przed zapoznaniem z zadaniami straży należy powiedzieć o tym jakie uprawnienia podczas wykonywania swoich czynności mają strażnicy

Zakres uprawnień strażników do stosowania określonych środków opisuje artykuł 12 Ustawy o strażach gminnych. Określa on, że strażnicy wykonując swoje zadania mają prawo do :

1) udzielania pouczeń, zwracania uwagi, ostrzegania lub stosowania innych środków oddziaływania wychowawczego,

2) legitymowania osób w uzasadnionych przypadkach w celu ustalenia ich tożsamości,

3) ujęcia osób stwarzających w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego a także dla mienia,

4) dokonywania kontroli osobistej, przeglądania zawartości podręcznych bagaży,

5) nakładania grzywien w postępowaniu mandatowym,

6) usuwania pojazdów i ich unieruchomienia przez blokowanie kół,

7) wydawania poleceń.

Uprawnienia te realizowane są w ramach podejmowanych interwencji w trakcie służb.

Pouczenie jest wyrazem dyspozycji artykułu 41 kodeksu wykroczeń.. Zgodnie

z treścią tego artykułu organ uprawniony do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego może poprzestać na zastosowaniu wobec sprawcy wykroczenia środków oddziaływania wychowawczego. Pouczenie może być zastosowane w postaci zwrócenia uwagi, upomnienia czy ostrzeżenia. Konsekwencją zastosowania pouczenia jest odstąpienie od nałożenia mandatu karnego czy odstąpienie od skierowania wniosku o ukaranie za popełnione wykroczenie do sądu. Pouczenie jak i wydawanie poleceń musi być uzasadnione faktycznymi okolicznościami oraz musi mieć podstawę prawną w przepisach powszechnie obowiązujących. Nie można żądać opuszczenia miejsca prowadzenia akcji ratowniczej, można natomiast żądać w sytuacji gdy dana osoba przeszkadza w prowadzeniu akcji ratowniczej.

Legitymowanie polega na wezwaniu osoby do okazania dokumentu, na podstawie którego można ustalić jej tożsamość. Z takim żądaniem strażnik może się zwrócić do osoby tylko w związku z realizacją ustawowych zadań i wyłącznie w przepadkach uzasadnionych okolicznościami. Celem legitymowania jest ustalenie tożsamości osoby. Legitymując osobę uzyskujemy potwierdzenie, że jest ona kimś za kogo się podaje.

Pojęcie ujęcie osoby nie zostało zdefiniowane przez przepisy. W znaczeniu potocznym jest to zatrzymanie, chociaż zgodnie z Kodeksem Postępowania Karnego zatrzymanie jest czynnością procesową zastrzeżoną dla policji i prokuratury. Praktycznie ujęcie osoby przypomina zatrzymanie prewencyjne osoby jakie wykonuje Policja. Należy uznać, że jest to pozbawienie osoby wolności fizycznej poprzez uniemożliwienie jej swobodnego poruszania się. Strażnik gminny, miejski ujmując osobę fizycznie uniemożliwia jej bezprawne działanie, oraz podporządkowuje ją sobie do czasu przekazania Policji. Strażnik jest zobowiązany do wezwania takiej osoby do zachowania zgodnego z prawem i odstąpienia od wykonywania czynności zabronionych, zobowiązany jest również do zażądania od ujętego dobrowolnego wydania broni lub innego niebezpiecznego narzędzia, które mogą służyć do popełnienia przestępstwa lub wykroczenia albo stanowić dowody rzeczowe lub podlegać przepadkowi.

Przy wykonywaniu określonych czynności w uzasadnionych przypadkach strażnik miejski ma prawo użyć środków przymusu bezpośredniego.

Kontrola osobista polega na sprawdzeniu zawartości odzieży osoby, która jest kontrolowana oraz na przeglądaniu zawartości podręcznych bagaży osoby. Ma ona na celu ujawnienie przy osobie przedmiotów mogących pochodzić z przestępstwa lub wykroczenia,

a szczególnie przedmiotów niebezpiecznych dla życia lub zdrowia ludzkiego. W trakcie kontroli osobistej mogą zostać ujawnione inne przedmioty mogące służyć do dokonywania przestępstw lub wykroczeń.

Strażnik wykonując zadania ma prawo do nakładania grzywien w postępowaniu mandatowym za wykroczenia określone w trybie przewidzianym przepisami o postępowaniu w sprawach o wykroczenia. Innym przepisem regulującym postępowanie mandatowe realizowane przez straże jest Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 17 listopada 2003 r. w sprawie wykroczeń, za które strażnicy straży gminnych są uprawnieni do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego znowelizowane rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 3 sierpnia 2009 r. Kolejnym aktem prawnym regulującym nakładanie grzywien w drodze mandatu karnego jest rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z 24 listopada 2003 r. w sprawie wysokości grzywien nakładanych w drodze mandatów karnych za wybrane rodzaje wykroczeń. Pomimo tego, iż kodeks wykroczeń zakłada możliwość nakładania grzywien w drodze mandatu karnego w wysokości do 500 zł natomiast przy zbiegu wykroczeń do 1000 zł, w celu ujednolicenia sposobu reakcji organów uprawnionych do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego za określone wykroczenia, Prezes Rady Ministrów określił różnicowaną wysokość mandatów karnych za wybrane rodzaje wykroczeń.

Uprawnienia strażników gminnych, miejskich do prowadzenia czynności wyjaśniających wynikają również bezpośrednio z art. 56§2 i 17§k.p.w. Straże mogą przeprowadzić czynności wyjaśniające wyłącznie w granicach tak zwanych właściwości tj. miejscowej i rzeczowej.

Strażom gminnym, miejskim przysługują uprawnienia oskarżyciela publicznego tylko wówczas, gdy w zakresie swego działania ujawniły wykroczenie i wystąpiły z wnioskiem

o ukaranie. Praktycznie polega to na tym, że strażnik sam musi widzieć fakt popełniania wykroczenia. W innych sytuacjach to Policja jest uprawniona do prowadzenia czynności

i występowania w charakterze oskarżyciela publicznego.

Oddzielną kwestią jest uprawnienie straży do czuwania nad porządkiem i kontrolą ruchu drogowego. Strażnicy gminni są uprawnieni do wykonywania kontroli ruchu drogowego wobec kierującego pojazdem, który niestosuje się do zakazu ruchu w obu kierunkach, określonego odpowiednim znakiem drogowym; naruszającego przepisy ruchu drogowego, w przypadku ujawnienia i zarejestrowania czynu przy użyciu urządzenia rejestrującego. Są również uprawnieni do kontroli ruchu drogowego wobec uczestników ruchu naruszającego przepisy o zatrzymaniu lub postoju pojazdów; ruchu motorowerów, rowerów, pojazdów zaprzęgowych oraz o jeździe wierzchem lub pędzeniu zwierząt; ruchu pieszych. Straże miejskie, gminne posiadają uprawnienia do podejmowania decyzji

o przemieszczeniu lub usunięciu pojazdu z drogi na koszt właściciela w sytuacji pozostawienia pojazdu w miejscu, gdzie jest to zabronione i utrudnia ruch lub w inny sposób zagraża bezpieczeństwu. Spośród uprawnień w zakresie kontroli ruchu drogowego największy wpływ na bezpieczeństwo publiczne mają uprawnienia do ujawniania wykroczeń polegających na przekroczeniu dopuszczalnej prędkości za pomocą urządzeń rejestrujących jakimi są tzw. fotoradary. Na podstawie Ustawy prawo o ruchu drogowym strażnicy gminni (miejscy) są uprawnieni do wykonywania kontroli ruchu drogowego wobec kierującego pojazdem naruszającego przepisy ruchu drogowego, w przypadku ujawnienia

i zarejestrowania czynu przy użyciu urządzenia rejestrującego. W przypadku jeśli pojazd przekroczy ustawioną prędkość progową pomiar staje się dokonany i udokumentowany

w postaci zdjęcia. Zarejestrowane zdjęcia są przenoszone do komputera PC gdzie

w programach wspomagających są obrabiane. Następnie drukowane są raporty

z zarejestrowanych zdarzeń i wysyłane do sprawców wykroczeń. Na podstawie nadesłanych oświadczeń są wystawiane mandaty karne, kierowane wnioski o ukaranie do sądów rejonowych lub w inny sposób kończone postępowania.

Istotnymi uprawnieniami straży jest prawo do przetwarzania danych osobowych bez wiedzy i zgody osoby, których te dane dotyczą – uzyskanych w toku wykonywania czynności wyjaśniających podejmowanych w postępowaniu w sprawach o wykroczenia oraz uzyskanych z rejestrów, ewidencji i zbiorów, do których straż posiada dostęp. Straże uzyskały również dostęp do CEPIK to jest baz danych centralnej ewidencji pojazdów i centralnej ewidencji kierowców, oraz dostępu do danych ze zbiorów meldunkowych, zbioru PESEL to jest bazy danych centralnej ewidencji ludności oraz ewidencji wydanych i utraconych dowodów osobistych.

Art. 14 Ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o strażach gminnych określa środki przymusu bezpośredniego oraz przypadki w jakich strażnicy miejscy, gminni mogą ich użyć. Strażnicy w uzasadnionych przypadkach mogą użyć siły fizycznej w postaci technik transportowych, obrony lub obezwładniania; kajdanek zakładanych na ręce; pałek służbowych; psów służbowych; chemicznych środków obezwładniających w postaci ręcznych miotaczy substancji obezwładniających oraz przedmiotów służących do obezwładniania osób za pomocą energii elektrycznej. Strażnicy mają prawo użyć lub wykorzystać te środki

w przypadku podjęcia jednego z następujących działań: wyegzekwowania wymaganego prawem zachowania zgodnie z wydanym przez strażnika poleceniem; odparcia bezpośredniego, bezprawnego zamachu na życie, zdrowie lub wolność uprawnionego lub innej osoby; przeciwdziałania czynnościom zmierzającym bezpośrednio do zamachu na życie, zdrowie lub wolność uprawnionego lub innej osoby; przeciwdziałania naruszeniu porządku lub bezpieczeństwa publicznego; przeciwdziałania bezpośredniemu zamachowi na ochraniane przez strażnika obszary, obiekty lub urządzenia; ochrony porządku lub bezpieczeństwa na obszarach lub w obiektach chronionych przez strażnika; przeciwdziałania niszczeniu mienia; zapewnienia bezpieczeństwa konwoju lub doprowadzenia; ujęcia osoby, udaremnienia jej ucieczki lub pościgu za tą osobą; pokonania biernego oporu; pokonania czynnego oporu lub przeciwdziałania czynnościom zmierzającym do autoagresji.

Strażnicy mogą również użyć broni palnej lub ją wykorzystać w przypadkach: konieczności odparcia bezpośredniego, bezprawnego zamachu na: życie, zdrowie lub wolność uprawnionego lub innej osoby albo konieczność przeciwdziałania czynnościom zmierzającym bezpośrednio do takiego zamachu; ważne obiekty, urządzenia lub obszary albo konieczność przeciwdziałania czynnościom zmierzającym bezpośrednio do takiego zamachu; bezpieczeństwo konwoju lub doprowadzenia. Mogą również użyć broni palnej w przypadku konieczności przeciwstawienia się osobie: niepodporządkowującej się wezwaniu do natychmiastowego porzucenia broni, materiału wybuchowego lub innego niebezpiecznego przedmiotu, którego użycie może zagrozić życiu, zdrowiu lub wolności uprawnionego lub innej osoby; która usiłuje bezprawnie odebrać broń palną uprawnionemu lub innej osobie uprawnionej do jej posiadania. Broń palną strażnik może również wykorzystać do zaalarmowania lub wezwania pomocy; unieszkodliwienia zwierzęcia, którego zachowanie zagraża bezpośrednio życiu lub zdrowiu uprawnionego lub innej osoby; oddania strzału ostrzegawczego. Wobec zwierzęcia, którego zachowanie zagraża bezpośrednio życiu lub zdrowiu strażnika lub innej osoby strażnik może wykorzystać także siatkę obezwładniającą.