Straż Miejska w zarządzaniu kryzysowym

Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych definiuje kryzys jako moment, okres przełomu, przesilenie, decydujący zwrot; okres załamania gospodarczego. Kryzys jest związany z trwałym zakłóceniem działalności i realizacji celów, naruszeniem równowagi funkcjonowania a nawet zagrożeniem istnienia. Zasadniczymi cechami kryzysu są zaskoczenie, presja czasu, opóźnione reakcje, utrata kontroli, zagrożenie istotnych funkcji, wzrost napięcia i deficyt informacji. Potocznie kryzys jest utożsamiany z sytuacją kryzysową.

Zarządzanie kryzysowe w administracji publicznej jest integralną częścią bezpieczeństwa narodowego. Spełnia zasadniczą rolę w rozwiązywaniu pod presją czasu sytuacji kryzysowych, wiążących się z ryzykiem, napięciem i groźnych dla bezpieczeństwa. Polega na przeciwdziałaniu zagrożeniom, przygotowaniu się na wypadek ich wystąpienia oraz utrzymaniu lub przywracaniu stanu stabilizacji. Ustawa o zarządzaniu kryzysowym wprowadza definicję zarządzania kryzysowego: działalność administracji publicznej będąca elementem kierowania bezpieczeństwem narodowym, która polega na zapobieganiu sytuacjom kryzysowym, przygotowaniu do przejmowania nad nią kontroli w drodze zaplanowanych działań, reagowaniu w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowej oraz na odtworzeniu infrastruktury lub przywróceniu jej pierwotnego charakteru . W procesie zarządzania kryzysowego wyróżniamy cztery podstawowe etapy:

• przygotowania
• zapobiegania
• reagowania
• odtwarzania
• Etapy przygotowania i zapobiegania mogą przebiegać równolegle.

Przygotowanie to etap oceny zagrożeń, które mogą wystąpić. Na tym etapie prowadzone są działania planistyczne, monitoring, opracowywane plany i procedury działania oraz rozpoznawane środki potrzebne do prowadzenia działań. Prowadzone są szkolenia i ćwiczenia ludności, służb ratowniczych oraz osób odpowiedzialnych za kierowanie zarządzaniem kryzysowym. Właściwe wykorzystanie tego etapu ma wpływ na realizację działań na wszystkich pozostałych etapach. Etap zapobiegania to działania mające na celu niedopuszczenie do powstania zagrożeń, a jeśli nie jest to możliwe, do ograniczenia jego skutków. Działania na tym etapie polegają na uodpornieniu infrastruktury technicznej, poszczególnych obiektów czy realizacji inwestycji zwiększających bezpieczeństwo oraz odpowiednim zagospodarowaniu terenów na zagrożonych obszarach. Etap reagowania to działania podczas wystąpienia zdarzenia, polegają na opanowaniu kryzysu. W zależności od charakteru zdarzenia podejmowane są działania ratownicze bądź działania naprawcze, neutralizujące. Etap odtwarzania to etap, w którym głównym celem działań jest przywrócenie stanu z czasu przed kryzysem w jak najkrótszym czasie . Celem zarządzania kryzysowego jest minimalizacja zagrożeń dla zdrowia i życia ludzi, a także mienia i środowiska, a istotą formułowanie celów działania, planowanie, pozyskiwanie i organizowanie zasobów, dowodzenie oraz kontrola.

Organem właściwym w sprawach zarządzania kryzysowego na terenie miasta jest burmistrz, który stanowi najniższy poziom zarządzania kryzysowego w Polsce. Organem pomocniczym burmistrza miasta w zapewnieniu wykonywania zadań zarządzania kryzysowego jest gminny zespół zarządzania kryzysowego powoływany przez wójta, burmistrza, prezydenta miasta, który określa jego skład, organizację, siedzibę oraz tryb pracy. Zespół gminny wykonuje na obszarze gminy zadania przewidziane dla zespołu wojewódzkiego.

W Szczecinku występuje duże zagęszczenie ludności oraz duża koncentracja przemysłu. Zagrożenia wynikające z uwolnienia substancji chemicznych mogą mieć źródło w awariach technologicznych, technicznych, pożarach oraz eksplozjach, do których może dojść na terenie zakładów przemysłowych. Mogą być one również wynikiem katastrof w transporcie kolejowym lub drogowym. W Szczecinku przecinają się ważne szlaki komunikacyjne, co wpływa na dużą liczbę wypadków drogowych, zwłaszcza na drodze krajowej nr 11. W roku 2013 w powiecie szczecineckim miało miejsce 45 wypadków, w których zginęło 6 osób, a 52 osoby odniosły rany, zaistniały również 372 kolizje.

Zgodnie z ustawą o zarządzaniu kryzysowym Urząd Miasta Szczecinek w przypadku zaistnienia kryzysu (sytuacji kryzysowej) na obszarze miasta reaguje jako pierwszy, wykorzystując istniejący Zintegrowany System Ratowniczy Miasta Szczecinek, a w razie potrzeby Miejski Zespół Zarządzania Kryzysowego. Władze miasta koncentrują się na zadaniach podstawowych, związanych z ochroną ludności i mienia, tzn. na ostrzeganiu i alarmowaniu, informowaniu ludności o niebezpieczeństwie, ewakuacji i możliwościach zakwaterowania ewakuowanych, a także na zapewnieniu wszystkim poszkodowanym pomocy społecznej.

Burmistrz nie ma żadnego wpływu na zadania realizowane przez Policję. Jedyną siłą którą realnie dysponuje, posiadającą całodobową służbę pełnioną na terenie miasta z możliwościami stosowania środków karnych w postaci mandatów karnych, posiadającą uprawnienia oskarżyciela publicznego, posiadającą środki przymusu bezpośredniego, środki transportu i łączności jest Straż Miejska. Straż posiada wiele ustawowych zadań, które pokrywają się zadaniami wykonywanymi przez zarządzanie kryzysowe. Przy zagrożeniach epidemiologicznych zadaniem Straży Miejskiej oraz Policji jest nadzorowanie terenu objętego zdarzeniem celem zabezpieczenia go przed niepowołanymi osobami, zabezpieczenie mienia ludzi, którzy musieli opuścić domostwa celem hospitalizacji w szpitalach. Aby zapewnić bezpieczeństwo imprez masowych, Straż Miejska prowadzi działania prewencyjno – patrolowe na terenach, gdzie przeprowadzane są te imprezy oraz terenach przyległych. Współdziałanie z organizatorami i innymi służbami w ochronie porządku podczas zgromadzeń i imprez publicznych. Strażnicy, obok służb ochrony organizatorów, samodzielnie zabezpieczają wszystkie imprezy, które odbywają się na terenie miasta. W roku 2013 zabezpieczyli 71 różnego rodzaju imprez, od imprez gdzie do zabezpieczenia porządku i bezpieczeństwa wystarczył dwuosobowy patrol, do takich w których zabezpieczeniu brało udział po kilkunastu strażników. Policja praktycznie nie uczestniczy w realizacji tego zadania (za wyjątkiem zabezpieczenia imprez masowych i o podwyższonym ryzyku). Na co dzień istotnym zadaniem Straży Miejskiej jest współdziałanie z właściwymi podmiotami w zakresie ratowania życia i zdrowia obywateli, pomoc w usuwaniu awarii technicznych i skutków klęsk żywiołowych oraz innych miejscowych zagrożeń. Przykładem realizacji tego zadania może być udział strażników miejskich przy zabezpieczeniu prowadzenia akcji gaśniczych. To podczas patroli strażnicy ujawniają różnego rodzaju zagrożenia w postaci zarzewi pożarów, powstawania wyrw w jezdni, zapadnięcia się jezdni czy zarwania studzienek kanalizacyjnych. Udział strażników polega nie tylko na ułatwieniu dojazdu wozów bojowych PSP do miejsca zdarzenia, kierowaniu ruchem drogowym w miejscu prowadzenia akcji gaśniczej czy usuwaniu gapiów i osób, które swoim zachowaniem utrudniają prowadzenie takich działań, ale również na ewakuacji mieszkańców z zagrożonych budynków czy rozpoczęciu akcji gaśniczej jeszcze przed przybyciem straży pożarnej.

W roku 2013 r. we współdziałaniu z Państwową Strażą Pożarną strażnicy brali udział w zabezpieczeniu działań PSP przy trzech pożarach, działaniach związanych z neutralizacją wycieku substancji ropopochodnej do rzeczki Niezdobnej. W nocy z 5 na 6 grudnia 2014 r. strażnicy miejscy współdziałali ze strażakami PSP w likwidacji skutków zniszczeń spowodowanych przez wichurę. W jednym przypadku strażnicy miejscy uczestniczyli w ćwiczeniach organizowanych przez Komendę Powiatową PSP związanych z likwidacją zagrożeń chemicznych na terenie jednego z największych na Pomorzu zakładów przemysłowych. Takie ćwiczenia były realizowane cyklicznie, na różnych obiektach w latach wcześniejszych. Tematem ćwiczeń był min. wypadek masowy w komunikacji drogowej, ewakuacja szpitala. Straż miejska brała udział również w ćwiczeniach organizowanych przez Zakład Karny w Szczecinku. Polegały one na zabezpieczeniu zakładu karnego w przypadku buntu, ucieczki czy odbicia skazanego. Współpraca z Państwową Strażą Pożarną polegała również na odbieraniu obiektów objętych działaniami ratowniczymi z dalszymi zaleceniami, które były przekazywane do zarządców lub właścicieli terenów. Strażnicy uczestniczyli także w działaniach kontrolnych prowadzonych przez PSP.

Do zadań Straży Miejskiej należy też zabezpieczenie miejsca przestępstwa, katastrofy lub innego podobnego zdarzenia albo miejsc zagrożonych takim zdarzeniem przed dostępem osób postronnych lub zniszczeniem śladów i dowodów, do momentu przybycia właściwych służb, a także ustalenie, w miarę możliwości, świadków zdarzenia oraz zabezpieczenie miejsc wypadków (kolizji) drogowych. W roku 2013 Strażnicy zabezpieczyli 15 miejsc przestępstw, pożarów lub innych zdarzeń. Jako przykład wzorcowych działań w zakresie zarządzania kryzysowego Straży Miejskiej w Szczecinku mogę podać współdziałanie z Państwową Strażą Pożarną oraz Centrum Zarządzania Kryzysowego w sytuacji, kiedy przed paru laty z jednego zakładów przemysłowych na terenie Szczecinka wyciekł kwas siarkowy. Zatruciu uległo kilku pracowników firmy. Działania strażników miejskich polegały na kierowaniu ruchem w celu umożliwienia dojazdu wozom bojowym PSP do miejsca skażenia, powiadamianiu mieszkańców pobliskiego osiedla o grożącym niebezpieczeństwie oraz odizolowaniu strefy działań PSP od osób postronnych. W związku z tym, iż nasze miasto leży na szlaku gdzie przebiegały umocnienia Wału Pomorskiego bardzo często strażnicy są wykorzystywani do zabezpieczenia miejsc znalezienia niewypałów z czasów II wojny światowej aż do przybycia patroli saperskich i zabezpieczenia niewypałów przez wojsko. Jest to zadanie Policji, jednak z uwagi na braki kadrowe policji, najczęściej miejsca znalezienia niewybuchów zabezpieczają strażnicy. Ochrona obiektów komunalnych i urządzeń użyteczności publicznych to również zadanie Straży Miejskich. Strażnicy wykonują zadania przy ochronie budynków komunalnych, często budynków pełniących bardzo ważna rolę w życiu społeczności lokalnej.

Inne czynności wykonywane przez strażników to doprowadzanie osób nietrzeźwych do izby wytrzeźwień lub miejsca ich zamieszkania, jeżeli osoby te zachowaniem swoim dają powód do zgorszenia w miejscu publicznym, znajdują się w okolicznościach zagrażających ich życiu lub zdrowiu albo zagrażają życiu i zdrowiu innych osób. W roku 2013 strażnicy ze Szczecinka ujęli i przekazali policji 54 osoby. Ujawnili 23 przestępstwa, doprowadzili do miejsca zamieszkania lub ZOZ 79 osób. Osoby bezdomne, które wyraziły chęć umieszczenia ich w ośrodkach dla bezdomnych, były przewożone przez strażników do tych ośrodków. Strażnicy ujęli również 45 nieletnich znajdujących się pod wpływem alkoholu. W skrajnych przypadkach znajdowano nieletnich upojonych alkoholem do nieprzytomności. Na miejsce była wzywana karetka pogotowia ratunkowego, a nieletni byli umieszczani w szpitalu w celu odtrucia i obserwacji. Bardzo często interwencje podejmowane są w stosunku do bezdomnych upojonych denaturatem, którzy leżą w różnego rodzaju miejscach publicznych.

W okresie zimowym pozostawienie takiej osoby na mrozie skutkuje wyziębieniem organizmu, a następnie śmiercią. Załogi karetek pogotowia bardzo często odmawiają udzielenia pomocy takim ludziom, a Policja wyręcza się w tym zakresie strażami, chociaż straże posiadają najmniejsze możliwości udzielenia im schronienia i pomocy.

Kolejnym zadaniem straży jest informowanie społeczności lokalnej o stanie i rodzajach zagrożeń, a także inicjowanie i uczestnictwo w działaniach mających na celu zapobieganie popełnianiu przestępstw i wykroczeń oraz zjawiskom kryminogennym i współdziałanie w tym zakresie z organami państwowymi, samorządowymi i organizacjami społecznymi. Edukacja jest jedną z podstawowych dróg kształtowania bezpieczeństwa. Od poziomu edukacji zależy świadomość ludzi oraz umiejętności niezbędne w zapobieganiu i radzeniu sobie w sytuacjach zagrożeń. Formą realizacji tego zadania są audycje w mediach czy stałe rubryki w gazetach. W lokalnej szczecineckiej telewizji i w radiu pojawiają się cykliczne audycje tzw. cotygodniowe raporty z zaistniałych zdarzeń. Systematycznie przekazywane są informacje o sezonowych zagrożeniach, o sposobach zachowania i reagowania w sytuacjach niebezpiecznych. Realizacji tego zadania służą również pogadanki prowadzone w szkołach.

Istotną rolę, obok policji, straż miejska pełni w fazie przygotowania. Polega ona na monitorowaniu ryzyka wystąpienia zagrożeń. Wykonywane patrole piesze i zmotoryzowane przez całą dobę ujawniają szereg nieprawidłowości i zagrożeń. To one ujawniają pożary, często są pierwsze na miejscu wypadków drogowych i innych zdarzeń. Odpowiednie służby i wydziały Urzędu Miasta są na bieżąco informowane o zauważonych zagrożeniach, a ich miejsca są fizycznie zabezpieczane do czasu zlikwidowania zagrożeń.

Wydział Komunalny informowany jest o nieprawidłowościach w zakresie utrzymania porządku w mieście, właściwego oznakowania ulic, przeciwdziałania niszczeniu mienia, wyłapywania bezpańskich psów stwarzających zagrożenie. Informowany jest o niedociągnięciach w oznakowaniu ulic, o wyciekach nieczystości do jezior, o zapadniętych chodnikach czy dziurach w ulicach stanowiących zagrożenie bezpieczeństwa dla kierujących pojazdami i przechodniów, przypadkach dewastacji urządzeń komunalnych. Na bieżąco kontrolowany jest stan placów zabaw oraz utrzymanie terenów miejskich.

Współpraca z Wydziałem Planowania Przestrzennego Urbanistycznego i Architektury polega na kontroli legalności zajęcia pasa drogowego. Współpraca z Referatem Obrony Cywilnej i Zarządzania Kryzysowego to współpraca przy różnego rodzaju zdarzeniach. Wykonywane są kontrole w związku z uciążliwością zakładów przemysłowych. Strażnicy kontrolują przypadki wypalania odpadów. Informują referat o zanieczyszczaniu jezior położonych w granicach miasta, zadymieniu miasta, zalegającym odorze, pożarach oraz zdarzeniach nadzwyczajnych. Wymieniane są informacje o zdarzeniach mających miejsce na terenie miasta np. znalezieniu niewybuchów, pożarach i innych zdarzeniach.

Współpraca z referatem ochrony środowiska – to wymiana informacji na temat ujawnionych zagrożeń dla środowiska oraz podejmowanie wspólnych działań w celu ograniczenia przypadków zanieczyszczania środowiska. W przypadku Straży Miejskiej w Szczecinku jest to również kontrolowanie kotłowni domowych i sprawdzanie, czy nie są spalane rzeczy, których spalanie w takich warunkach jest zabronione.

Najczęściej występujące sytuacje kryzysowe to sytuacje ujawniane na szczeblu miast i gmin. Burmistrz jest pierwszym organem odpowiedzialnym za podjęcie stosownych działań. Aby mógł to skutecznie realizować niezbędne są siły i środki, którymi będzie mógł dysponować. Taką siłę będącą w dyspozycji Burmistrza jest Straż Miejska. Zakres wykonywanych codziennie przez straż miejską działań z zarządzania kryzysowego jest bardzo szeroki. Służba dyżurna straży przez całą dobę przyjmuje szereg zgłoszeń o różnego rodzaju zagrożeniach i przekazuje je do realizacji własnym patrolom albo odpowiednim instytucjom. Jest więc pierwszym ogniwem reagującym na wszelkie nieprawidłowości i zdarzenia, ogniwem dzięki któremu często udaje się zażegnać lub zminimalizować niebezpieczne sytuacje.

[1] Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz. U. nr 89, poz. 590 z późn. zm.)

[2] R. Grocki, Zarządzanie kryzysowe. Dobre praktyki. Wyd DIFIN, Warszawa 2012, s. 41-42.